Ενα λαούτο στη Βοστώνη |
Βοστώνη, καλοκαίρι του 2014. Το μουσικό κολέγιο Μπέρκλεϊ προτείνει στον επίδοξο τζαζ κιθαρίστα Βασίλη Κώστα να παρουσιάσει την ελληνική παραδοσιακή μουσική σε μια διοργάνωση στη Μαδρίτη. Εκείνος γνωρίζει το αντικείμενο –ειδικά το ηπειρώτικο παρακλάδι του, λόγω καταγωγής– όμως, μαθαίνει ότι θα συμμετάσχει και ο σπουδαίος κιθαρίστας του φλαμένκο Πέπε Χαμπιτσουέλα. «Τώρα, εγώ, τι ακριβώς να παίξω στην κιθάρα;» σκέφτεται ο νεαρός Ηπειρώτης. Στρέφεται λοιπόν στο λαούτο, που παλιότερα του είχε «μιλήσει» σαν όργανο. Δοκιμάζει τον ποιμενικό σκοπό «Σκάρο», στην εκδοχή του Πετρολούκα Χαλκιά, μεταφράζοντάς τον σε γλώσσα έγχορδη. «Είδα ότι έβγαινε κάτι όμορφο, ωραίο, με νόημα», θυμάται σήμερα ο Βασίλης Κώστας. «Και ενώ δεν είχα προλάβει να μάθω το κομμάτι ολόκληρο, πήγα στην Ισπανία με την κιθάρα και το λαούτο και έπαιξα το μισό, μαζί με μερικές ιδέες ακόμη. Στο τέλος ήρθε ο θρυλικός τραγουδιστής του φλαμένκο Χοσέ Μερσέ και μου είπε, “μικρέ, άσε την κιθάρα. Το λαούτο είναι το μέλλον σου και εκεί είναι η ψυχή σου”».
Οι καθηγητές του στο Μπέρκλεϊ του είπαν «προχώρα». Συνέχισε λοιπόν να σπουδάζει τζαζ, καλούμενος πλέον να αυτοσχεδιάσει με το λαούτο μέσα σε πιο σύγχρονες φόρμες, με προχωρημένους πιανίστες, των οποίων τις φράσεις άρχισε επίσης να μεταγράφει. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο: «Για τρία χρόνια ζούσα ασκητικά, μάθαινα με ενθουσιασμό τζαζ στο Μπέρκλεϊ και το βράδυ γυρνούσα σπίτι και μελετούσα Πετρολούκα», λέει ο μουσικός. Σύντομα γνώρισε από κοντά το ίνδαλμά του, σε ένα ετήσιο αντάμωμα της ομογένειας στη Βοστώνη. «Οταν με άκουσε, μου λέει “μα εσύ παίζεις τα δικά μου, τα πράγματα του κλαρίνου”. “Κύριε Πέτρο, να σταματήσω, είναι κακό;” ρώτησα εγώ. “Ισα ίσα, θέλω να συνεχίσεις και να περάσεις στο λαούτο και τα άλλα κομμάτια που παίζω”, απάντησε. Ηταν καθοριστικό. Αν είχε πει “άσ’ το, μωρέ, λαούτο είναι, μια χαρά συνοδεύεις”, όλα θα ήταν διαφορετικά».
Και ενώ ο επίδοξος τζαζ λαουτιέρης ξεκίνησε να ταξιδεύει στην Ελλάδα για να μαθητεύσει πλάι στον σπουδαίο δεξιοτέχνη, ενώ έκαναν συναυλίες και δίσκους και απέκτησαν σχέση παππού και εγγονού («είναι συγκλονιστικό», τονίζει ο Βασίλης Κώστας, «να βλέπεις έναν άνθρωπο στα 90 του, που έχει βελτιώσει δυσνόητους μηχανισμούς και γρανάζια στην ηπειρώτικη μουσική και να σου λέει “πάρε αυτό το κλειδί, άνοιξε αυτή την πόρτα και προχώρα”»), παρόλο που αργότερα άρχισε να συναντιέται και με τον Χρήστο Ζώτο (1937-2022), τον μεγάλο βιρτουόζο του λαούτου και τραγουδιστή («ήταν ο μόνος που σκεφτόταν out of the box», σημειώνει ο Βασίλης Κώστας, «σε αυτόν πάτησα για να δω τι έχει συμβεί στο λαούτο, όπως σε μια επιστήμη που πρέπει να ξέρεις τι έχει προηγηθεί από εσένα»), ενώ έφτασε να μάθει ολόκληρο τον «Σκάρο», κάποια στιγμή, ο νεαρός μουσικός άρχισε να βασανίζεται από ένα ερώτημα.
Φοιτητές από Αμερική και Ελλάδα θα μπορούν να συναντιούνται, να αλληλεπιδρούν και να διδάσκονται για την ηπειρώτικη μουσική, σε ένα μάθημα.
Γιατί κάποιες σημαντικές μουσικές παραδόσεις, όπως η αραβική και η τουρκική, να έχουν θέση στα αμερικανικά πανεπιστήμια, να τις διδάσκονται συστηματικά φοιτητές από όλο τον κόσμο, αλλά να μη συμβαίνει το ίδιο με την ελληνική και ειδικά την ηπειρώτικη; «Είχα για χρόνια το ερώτημα», υπογραμμίζει ο 35χρονος μουσικός. «Και επειδή πρόσφατα απόκτησα κάποια εμπειρία ως καθηγητής, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, η προϋπηρεσία μου αυτή αξιοποιήθηκε και χτίστηκε ένα syllabus για τη μουσική της Ηπείρου, που κατατέθηκε στη θεολογική σχολή Hellenic College Holy Cross της Βοστώνης και εγκρίθηκε. Φοιτητές από Αμερική και Ελλάδα θα μπορούν να συναντιούνται, να αλληλεπιδρούν και να διδάσκονται για την ηπειρώτικη μουσική, σε ένα μάθημα».
Το «The Music of Epirus» θα διδάσκεται διαδικτυακά από το φθινόπωρο και ο προσανατολισμός του θα είναι πιο εθνομουσικολογικός. Θα παρουσιαστούν, λ.χ., στοιχεία του πολυφωνικού τραγουδιού και των ποικίλων μουσικών παραδόσεων της Ηπείρου (του Πωγωνίου, της Κόνιτσας, της Πρέβεζας κ.λπ.), αλλά θα εξεταστεί και η ιστορική και πολιτισμική σημασία της περιοχής. Θα δοθούν επίσης διαλέξεις –και παραστάσεις– από τον βιολιστή Κώστα Κωσταγιώργο και βέβαια τον Πετρολούκα Χαλκιά. Το εγχείρημα, που θα συνεχιστεί του χρόνου, υποστηρίζεται από τον Δήμο Ιωαννιτών και ιδιωτικούς φορείς της πόλης.
Τι θα πρωτοπεί στους σπουδαστές του ο Βασίλης Κώστας; Για την πλούσια μουσική παράδοση της Βήσσανης και της Κληματιάς Ιωαννίνων, από όπου κατάγεται ο ίδιος, αλλά και ο θρυλικός κλαριντζής Κίτσος Χαρισιάδης (1885-1968), που ο Πετρολούκας τον μελετάει ακόμη; Θα τους πει για τον ομότεχνό του Ανδρέα Φάκο, που εξηγούσε στον έφηβο Βασίλη ότι τα κλαρίνα και τα βιολιά προσπαθούν να μιμηθούν το κλάμα της συζύγου που χάνει τον άνδρα της ή της μητέρας που βλέπει τον γιο της να ξενιτεύεται; Για το πόσο ταιριάζει το λαούτο με τη λάτιν μουσική, όπως διαπίστωσε από τη συνεργασία του με τον Ντανίλο Πέρεζ, που του χάρισε μια υποψηφιότητα για Γκράμι; «Δεν το έχω σκεφθεί», καταλήγει. «Θέλουμε να δώσουμε ερεθίσματα στα παιδιά, ώστε να εξερευνήσουν αυτή την παράδοση ή και άλλες που τους ενδιαφέρουν και τους εκφράζουν. Χρειάζονται δεκαετίες για να μάθεις τα πάντα για την ηπειρώτικη μουσική. Αλλά ένα εξάμηνο μπορεί να είναι μια καλή αρχή».
