Ο Δράκουλας ως πολιτική αλληγορία

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ
27.01.2025 • 22:51

DANA GRIGORCEA
Κάποιοι δεν πεθαίνουν ποτέ
μτφρ.: Γιάννης Καλιφατίδης
εκδ.: Κίχλη, 2024, σελ. 320

Απέθαντοι και θανάσιμοι, οι βρικόλακες είναι τα πιο γοητευτικά τέρατα της λαογραφίας και της τέχνης. Πρώτη λογοτεχνική αποτύπωση του είδους ήταν το «The Vampyre» του νεαρού γιατρού Τζον-Ουίλιαμ Πολιντόρι («Ο βρικόλακας», μτφρ. Λίλιαν Stead-Δασκαλοπούλου, εκδ. Αγρα, 1994) που γράφτηκε το 1816 στη Γενεύη υπό τις πλέον βυρωνικές συνθήκες και εκδόθηκε τρία χρόνια αργότερα στην Αγγλία. Παρ’ όλα αυτά, ο «Δράκουλας» είναι μακράν το πιο επιδραστικό βιβλίο του είδους – και ενδεχομένως κάθε είδους. Το επιστολικό μυθιστόρημα γοτθικού τρόμου «Dracula» του Ιρλανδού Μπραμ Στόκερ (1847-1912) κυκλοφόρησε το 1897 («Δράκουλας», μτφρ.: Βασίλης Κιμούλης, πρόλ. Δημήτρης Στεφανάκης, εκδ. Μεταίχμιο 2018) και έγινε «κοινό κτήμα» (public domain) το 1962, καθώς τα πνευματικά δικαιώματα του έργου προστατεύθηκαν για πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Στόκερ, όπως υπαγόρευε ο νόμος της εποχής. Αφ’ ης στιγμής έληξαν οι νομικοί περιορισμοί που επέβαλλε το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, γράφτηκαν αμέτρητα μυθιστορήματα (και θεατρικά έργα, και κόμικς, και games) με πρωταγωνιστή τον αρχετυπικό βρικόλακα του Στόκερ. Μάλιστα, σε πλατφόρμες φιλαναγνωσίας όπως το Goodreads βρίσκει κανείς πολλούς καταλόγους με τα «καλύτερα μυθιστορήματα με ήρωα τον Δράκουλα».

Το ίδιο ισχύει και για τον κινηματογράφο. To βωβό αριστούργημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού «Nosferatu: Eine Symphonie des Grauens» του F.W. Murnau, διασκευή του μυθιστορήματος, έκανε πρεμιέρα το μακρινό 1922. Παρά τις αλλαγές στην ιστορία και στο ίδιο το όνομα του ζοφερού ήρωα, επρόκειτο για καταφανέστατη κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, πράγμα που αναγνώρισε το δικαστήριο – η δε απόφαση της έδρας ήταν τρομερή: οι παραγωγοί όφειλαν να καταστρέψουν κάθε κόπια του φιλμ! Ευτυχώς, κάποιες διασώθηκαν… Τελευταία προσθήκη στο κινηματογραφικό σύμπαν του Δράκουλα ο «Νοσφεράτου» του Ρόμπερτ Εγκερς, που βγήκε στις αίθουσες τα περασμένα Χριστούγεννα.

Ο ίδιος ο Δράκουλας βασίζεται στον διαβόητο για τη σκληρότητά του βοεβόδα της Βλαχίας Βλαντ Γ΄ Τσέπες (1431-1476), ορκισμένο εχθρό των Οθωμανών, γνωστό για τη συστηματική ανασκολόπιση αιχμαλώτων και απεσταλμένων του σουλτάνου που εφάρμοζε, τακτική που του προσέδωσε φήμη υποχθόνιου «τέρατος». Γι’ αυτόν μιλάει η Γκριγκόρτσα στο μυθιστόρημά της («Καλώ, λοιπόν, στο βήμα του μάρτυρα τον πρόγονό μου Βλαντ Τσέπες – το αίμα του κυλά και στις δικές μου φλέβες», σ. 42), μια πειστική προσθήκη στο βαμπιρικό πάνθεον. Μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε (και) με ένα πολιτικό βιβλίο: «Oταν ήμουν παιδί, στη Ρουμανία γινόταν λόγος μόνο για έναν πολύ συγκεκριμένο Κόμη Δράκουλα – κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον Νικολάε Τσαουσέσκου, τον δικτάτορα που απομυζούσε τον λαό της χώρας» (σ. 43). Το παιχνίδι που παίζει είναι πανέξυπνο, και το αποτέλεσμα ρεαλιστικό και ανατριχιαστικά απολαυστικό. Νυχτερίδες πετούν μόλις σουρουπώσει, πτώματα ανασύρονται από παμπάλαιες κρύπτες, μνήματα λούζονται στο απόκοσμο φως του φεγγαριού, αποκρουστικά ανθρωπόμορφα πλάσματα γλιστρούν σε τοίχους. Η ίδια η αφηγήτρια τα χάνει: «Νιώθω μεγάλη κατάπτωση στη σκέψη ότι πρέπει κάπως να αποδείξω την αξιοπιστία μου» (σ. 112).

Νυχτερίδες πετούν μόλις σουρουπώσει, πτώματα ανασύρονται από παμπάλαιες κρύπτες, μνήματα λούζονται στο απόκοσμο φως του φεγγαριού.

Ειρωνικά νεύματα

Φτιαγμένο με τη συνήθη εκδοτική φροντίδα της Κίχλης, το βιβλίο –με υπονοούμενα και ειρωνικά νεύματα μισοκρυμμένα εδώ κι εκεί, δίκην Easter eggs για το genre– διαβάζεται ανυπόμονα και ευχάριστα· η μετάφραση του Γιάννη Καλιφατίδη είναι έξοχη. Ο ίδιος μας εμπιστεύθηκε τα εξής: «Στο βιβλίο της “Κάποιοι δεν πεθαίνουν ποτέ”, η Ελβετορουμάνα συγγραφέας Ντάνα Γκριγκόρτσα αφηγείται την ιστορία της μετακομμουνιστικής Ρουμανίας στον δρόμο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αν όχι προς την ολοκληρωτική υποταγή στα συμφέροντα της Δύσης. Ποιο είναι όμως το τίμημα; Και ποιο το αποτύπωμα της ιστορικής της παράδοσης; Η μόνη σταθερά φαίνεται να είναι ο άτεγκτος ηγεμόνας Βλαντ Ντράκουλα, που ενέπνευσε τον Μπραμ Στόκερ στο μυθιστόρημα “Δράκουλας”. Με χιούμορ και κριτικό βλέμμα η συγγραφέας σκιαγραφεί το πορτρέτο του αιμοβόρου πρίγκιπα, αναδεικνύοντας πτυχές που μας βάζουν σε σκέψεις και μας ωθούν να αναθεωρήσουμε έως ένα βαθμό την εικόνα μας για τον αιμοδιψή παλουκωτή. Μήπως ήταν άραγε ένας απείθαρχος ηγεμόνας της Βλαχίας, που είχε τολμήσει να ορθώσει το ανάστημά του τόσο απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους; Πρωταγωνίστριες στην ιστορία της συγγραφέως είναι δύο ηρωίδες που συμπληρώνουν αλλά και συγκρούονται η μια με την άλλη στον δρόμο προς τη χειραφέτηση, τη ρήξη με τη διαπλοκή, την αμφισβήτηση της ίδιας της εξουσίας».