Ο Ρούζβελτ, ο Χίτλερ και ο… Μέγας Φρειδερίκος

Ανδρέας Παππάς
07.04.2025 • 23:36

Πριν από ογδόντα χρόνια, στις 12 Απριλίου του 1945, πέθανε ο Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ έπειτα από δώδεκα χρόνια και κάτι μήνες στο ύπατο αξίωμα των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτό του προέδρου. Μέγιστος ηγέτης ο Ρούζβελτ, ίσως ο πιο επιδραστικός πρόεδρος στην Ιστορία των ΗΠΑ. Μάλιστα θα πρέπει ίσως να τον θυμόμαστε και να τον μνημονεύουμε κατεξοχήν σήμερα και κατά τα επόμενα χρόνια, οπότε η «μεγάλη πέραν του Ατλαντικού δημοκρατία» θα υποστεί τη διακυβέρνηση ενός μπρούτου, αρειμάνιου και απρόβλεπτου προέδρου, και μάλιστα περιστοιχισμένου από συνεργάτες και συμβούλους της ίδιας –αν όχι και χειρότερης– συνομοταξίας. Ούτε ψύλλος στον κόρφο μας!

Πάμε, όμως, πίσω στον Ρούζβελτ και στον Απρίλιο του 1945. Βαριά άρρωστος ο Αμερικανός πρόεδρος, ήδη εξαιρετικά καταβεβλημένος στη Διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς, έδειχνε να μην έχει πολύ λάδι στο καντήλι του. Από την άλλη, ως προς την εξέλιξη του πολέμου στην Ευρώπη, η κατάσταση γινόταν κάθε μέρα και πιο απελπιστική για τον Χίτλερ. Από ανατολικά προήλαυνε ο Κόκκινος Στρατός, από νοτιοδυτικά οι Αμερικανοί, από βορειοδυτικά οι Βρετανοί. Και βέβαια, είναι αυτονόητο ότι ο απελπισμένος ναυαγός προσπαθεί να πιαστεί από όποιο μαδέρι βλέπει –ή νομίζει ότι βλέπει–μπροστά του.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ αποδείχθηκε πιο γερό σκαρί απ’ όσο νόμιζε το Βερολίνο και το θαύμα της Σιλεσίας δεν επαναλήφθηκε.

Το θαύμα του 1762

Ηδη από τους προηγούμενους μήνες, κάθε είδους παρατρεχάμενοι είχαν αρχίσει να παραμυθιάζουν (κατά το κοινώς λεγόμενον) τον Φύρερ πως, αν πέθαινε ο Ρούζβελτ, θα μπορούσε ο διάδοχός του να σπάσει τη συμμαχία με τον Στάλιν και επομένως τα δεδομένα του πολέμου να αλλάξουν άρδην. Οπως έλεγαν χαρακτηριστικά, «θα επαναληφθεί το θαύμα του 1762» ή αλλιώς το «θαύμα του Οίκου του Βρανδεμβούργου».

Συνοπτικά και με αίσθηση ότι ο χώρος και ο χρόνος στα ΜΜΕ δεν είναι (ευτυχώς, μάλλον) απεριόριστος, ιδού τι συνέβη το 1762. Ο Τρίτος Σιλεσιακός Πόλεμος (1756-63), πιο γνωστός ως Επταετής Πόλεμος, βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη. Ο Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας, αυτός που θα έμενε στην Ιστορία ως Μέγας Φρειδερίκος, ήταν άσχημα στριμωγμένος. Από τον νότο τον πίεζαν οι Αυστριακοί, από ανατολικά οι Ρώσοι, από δυτικά οι Γάλλοι. Επιπλέον, οι σύμμαχοί του οι Βρετανοί είχαν πάψει να τον ενισχύουν και να τον χρηματοδοτούν ήδη από το 1761, αφού βέβαια πρώτα είχαν πετύχει τους (κυρίως) υπερπόντιους στόχους τους εις βάρος των Γάλλων – εξ ου και η διάσημη φράση του Πιτ του Πρεσβύτερου «Τον Καναδά τον κερδίσαμε στη Σιλεσία». Τη στιγμή, λοιπόν, που ο Φρειδερίκος σκεφτόταν να συνθηκολογήσει, ένας θάνατος ήρθε να αλλάξει ριζικά τη ροή του πολέμου. Η τσαρίνα Ελισάβετ, ορκισμένη εχθρά του Φρειδερίκου, πέθανε. Στον θρόνο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τη διαδέχθηκε ο Πέτρος Γ΄, υιοθετημένος ανιψιός της, γιος Γερμανού πρίγκιπα, εγγονός του Μεγάλου Πέτρου από τη μητέρα του, θαυμαστής του Φρειδερίκου. Ο Πέτρος, λοιπόν, έσπευσε να αποσύρει τη Ρωσία από τον πόλεμο, ο Φρειδερίκος πήρε βαθιά ανάσα, η συνθηκολόγηση αποτράπηκε και όλα έληξαν με μάλλον ευνοϊκούς (και πάντως όχι δυσμενείς) όρους για την Πρωσία τον επόμενο χρόνο, όταν υπογράφηκε η Συνθήκη του Χούμπερτσμπουργκ. Βέβαια, ο Πέτρος Γ΄ δεν μακροημέρευσε. Εκθρονίστηκε και μάλλον δολοφονήθηκε μερικούς μήνες αργότερα, με πρωτοβουλία της φιλόδοξης συζύγου του, επίσης γερμανικής καταγωγής, της περιώνυμης Αικατερίνης Β΄ (1762-96), της λεγόμενης Μεγάλης.

Φρούδες ελπίδες

Αυτό το «θαύμα του 1762», καθοριστικό στοιχείο του οποίου υπήρξε ένας θάνατος, ορισμένοι στο περιβάλλον του Χίτλερ –ίσως προς στιγμήν και ο ίδιος, αν και αμφιβάλλω– το είδαν σαν την τελευταία ελπίδα να σωθεί ό,τι μπορούσε να σωθεί από το (μέχρι σχετικά πρόσφατα κραταιό) Τρίτο Ράιχ. Ο διάδοχος του Ρούζβελτ θα έσπαζε τη συμμαχία με τους Σοβιετικούς, η πίεση που δεχόταν η Βέρμαχτ θα γινόταν λιγότερο ασφυκτική, η Γερμανία θα μπορούσε ίσως να διαπραγματευθεί και να μη συνθηκολογήσει «άνευ όρων», όπως ρητώς είχαν θέσει στόχο οι Σύμμαχοι. Φρούδες ελπίδες. Το 1945 δεν ήταν 1762. Με άλλους όρους παίζονταν πια –ευτυχώς, ίσως– τα πολεμικά και τα γεωπολιτικά παιχνίδια, και σίγουρα όχι πλέον με όρους προσωπικών, δυναστικών ή λόγω καταγωγής συμπαθειών. Μόλις είκοσι δύο μέρες μετά τον θάνατο του Ρούζβελτ, με το Βερολίνο να βρίσκεται ουσιαστικά ήδη στα χέρια του Κόκκινου Στρατού, ο Χίτλερ αυτοκτονούσε στο υπόγειο της Καγκελαρίας. Αυλαία.